اهمیت پرورش مهارت حل مساله در کودکان

اهمیت پرورش مهارت حل مساله در کودکان

ما به طور روزمره در خانه و محل کار با مشکلات زیادی روبه‌رو هستیم اما طبق عادت این مسائل را حل کرده و به راه خود ادامه می‌دهیم.

«مهارت حل مساله در کودکان» توانایی مهمی در زندگی کودک به‌شمار می‌رود که باید آن را تقویت کند تا بتواند تصمیمات درستی در زندگی بگیرد. کودکی که قادر است به تنهایی مشکلاتش را حل کند، شاد و با اعتمادبه‌نفس بوده‌ و احساس استقلال بیشتری خواهد کرد. به همین دلیل آموزش مهارت‌های حل مساله از سنین پایین به کودکان اهمیت دارد.

مشکلات باعث شکل‌گیری شخصیت می‌شوند و تاب‌آوری و مقاومت ما را افزایش می‌دهند. در ما تفکر خلاقانه را بیدار کرده و فرصت می‌دهد تا به مسائل با نگاهی متفاوت بنگریم و کارها را به روشی دیگر انجام دهیم. کودکی که فاقد مهارت حل مساله است ممکن است از امتحان کردن چیزهای جدید اجتناب کند، شرایط خاصی را کاملاً نادیده بگیرد یا در صورت بروز مشکل، عجولانه رفتار کند.

کودکان نیز مانند بزرگسالان هر روز با مشکلاتی مواجه هستند پس به جای اینکه مدام آنها را از مخمصه نجات دهید، به کودک خود فرصت دهید تا مشکلاتش را خودش حل کند.

هنگامی که کودک به مدرسه می‌رود، از مهارت‌های حل مساله در موقعیت‌های جدید اجتماعی استفاده می‌کند و همچنین از آنها در جهت یادگیری‌های آموزشی و تحصیلی نیز کمک می‌گیرد. یک کودک با قابلیت خوب مهارت‌های حل مساله، قادر به استفاده از ابتکار خود خواهد بود و می‌تواند عواقب تصمیمات و اقدامات خود را در مدرسه بسنجد. او از کارها و وظایف جدید نخواهد ترسید بلکه در عوض با خودباوری تمام تلاش خود را می‌کند تا آن را انجام دهد.

مهارت‌های حل مساله چیست؟

مهارت‌های حل مساله به مهارت‌های فکری خاصی گفته می‌شوند که فرد هنگام مواجهه با چالش از آنها استفاده می‌کند. برخی از مشکلات نیاز به استفاده از مهارت‌های بسیاری دارند، برخی دیگر ساده هستند و فقط به یک یا دو مهارت نیاز دارند. تعدادی از مهارت‌های حل مساله عبارتند از:

    تفکر جانبی

    خلاقیت

    تفکر تحلیلی

    مهارت‌های تصمیم‌گیری

    ابتکار عمل

    استدلال منطقی

    ایستادگی

    مهارت‌های ارتباطی

مهارت‌های مذاکره

مساله چیست؟

طبق تعریفی که در ویکی پدیا ارائه شده است: «مشکل یا مساله، مانعی است که دستیابی به خواسته، مقصد یا هدف مورد نظری را دشوار می‌سازد. در مفهومی گسترده‌تر مشکل زمانی پدیدار می‌شود که فرد از تفاوت قابل توجه بین آنچه که در واقع وجود دارد و آنچه بین افراد دیگر مطلوب است آگاه شود.»

مساله در زندگی کودک، معضلات، معماها و تعارضات ذهنی حل نشده‌ای هستند که هنوز پاسخی برای آنها پیدا نکرده است. اکثر مشکلات کودکان ساده و به راحتی قابل حل هستند. با این حال، ممکن است شرایطی پیش آید که مشکلات پیش روی کودکان جدی و حاد باشند. در چنین مواقعی کودکان باید درخواست کمک کنند. اما به‌طور کلی بسیاری از والدین به فرزندان خود آموزش نداده‌اند که چگونه مشکلات را حل کنند. در زندگی، بسته به موقعیت‌های مختلف، مشکلات ممکن است منحصربه‌فرد، نادر و ویژه باشند. برای والدین این امکان وجود ندارد تا همه مهارت‌های حل مساله‌ای که در جهان وجود دارد را آموزش دهند اما می‌توانند از برخی روش‌های ساده برای آموزش فرزندان خود در حوزه حل مساله استفاده کنند.

چرا کودکان به مهارت حل مساله نیاز دارند؟

حل مساله در زندگی کودکان یک مهارت حیاتی به حساب می‌آید. مهارت‌های حل مساله برای حل تعارضاتی که تقریباً هر روز در زندگی بروز می‌کنند، ضروری هستند. کودکان با استفاده از مهارت‌های حل مساله می‌توانند مشکلات خود را در آرامش حل کرده و همچنین عزت نفس و اعتمادبه‌نفس‌شان افزایش یابد. مهارت‌های حل مساله موجب می‌شود کودکان مشکلات کوچک و بزرگ خود را با اعتمادبه‌نفسی بالا حل کنند. چه فرزندان شما امروز در مدرسه تحصیل می‌کنند و چه هنوز در خانه هستند، آموزش مهارت‌های حل مساله به آنها کمک می‌کند تا شخصیتی پویا و ذهنی هوشمند داشته باشند. هنگامی که فرزندان شما می‌دانند چگونه مشکلات را حل کنند، با کسب نمرات بهتر در کلاس شکوفا می‌شوند. به‌علاوه، مهارت حل مساله به فرزندان شما کمک می‌کند تا با هر نوع مشکل یا موانعی که در جامعه روبه‌رو می‌شوند، مقابله کنند.

مشکلات، جزیی از واقعیت‌های زندگی هستند. چه پولدار چه فقیر، همه مشکلات خود را دارند. به همین ترتیب، کودکان نیز از آن در امان نیستند. آنها مشکلات خاص خود را دارند که در کلاس و خانه با آن روبه‌رو هستند. کودکان می‌توانند به شیوه خود با هر نوع مشکلی کنار بیایند. در بسیاری از موارد، روش‌هایی که کودکان برای حل مشکلات خود استفاده می‌کنند، ابتدایی اما در بهترین حالت خود بوده. اگر فرزندان شما نتوانند مشکلات خود را حل کنند، افسرده و مایوس می‌شوند. از سویی دیگر، کودکانی که می‌توانند مشکلات را حل کنند، بسیار با اعتمادبه‌نفس و جسور هستند.

برای کودکان، یادگیری نحوه حل موثر مسائل روزمره، می‌تواند به منزله‌ی موفقیت و شکست باشد. عدم توانایی حل مشکلات، منبع بزرگی از ترس و اضطراب در کودکان ایجاد می‌کند. حل مساله کاری سخت و علمی نیست، بلکه هنر دوام آوردن در هر شرایطی با اشتیاق و سرعت عمل است.

چگونه مهارت حل مساله را در کودک خود پرورش دهیم؟

    والدین هلیکوپتری[۱] نباشید

به کودکان خود در هر سنی که هستند اجازه دهید اشتباه کنند و به آنها یاد دهید که چگونه همیشه رو به جلو حرکت کنند.

    آنها را به انجام بازی‌های خلاقانه تشویق کنید

بیشترین میزان یادگیری کودکان در هر سنی از طریق بازی صورت می‌گیرد. دقت کنید که بازی آنها به اندازه کافی چالش برانگیز باشد و نیاز به قدرت تخیل داشته باشد. در نهایت حل مساله خودش به پاداش منتهی می‌شود. مکعب‌های چوبی یا ساختن یک قلعه با وسایل موجود در خانه، از جمله این بازی‌ها به حساب می‌آیند.

    گاه به گاه در مسیر تجربیاتشان موانعی برای آنها ایجاد کنید

دشواریِ مساله معقول و منطقی باشد و از قابل حل بودن آن اطمینان داشته باشید. هرچه مساله جواب‌های موثق‌تری داشته باشد، بهتر است.

    حل مساله را بخشی از فرهنگ خانه خود سازید

فائق آمدن بر مشکلات را سرگرم‌کننده سازید. همه ما دائماً در حال حل مشکلات هستیم، بنابراین چرا چالش‌های خانواده را با نگرشی مثبت حل نکنیم؟!

    با کودکان داستان‌هایی درباره حل مساله بخوانید

گری پائلسون داستان‌هایی الهام‌بخش از این قبیل را برای کودک بخوانید.

    برخی از وسایل خانه را خودتان تعمیر کنید

در حقیقت کودک هرچه بیشتر شما را در حال حل گام به گام مساله ببیند، بیشتر در آینده از پس حل کردن مشکلاتش بر می‌آید.

 

    مراحل اصلی حل مساله را به آنها بیاموزید

    مشکل را شناسایی کنید. ( برای مثال: «من همیشه دلم برای اتوبوس مدرسه تنگ میشه»)

    مشکل را به ‌بخش‌های قابل مدیریت تقسیم کنید. به این طریق هیچ کدام غیرممکن به نظر نمی‌رسد.

    تکالیفمو تموم نکردم

    صبحانه‌ام را نخوردم

    دندون‌هامو مسواک نزدم

    ناهار من بسته‌بندی نشده

    کوله پشتی من آماده نیست

یکی یکی مسائل را حل کنید تا مشکل حل شود.

    به کودکان اجازه دهید شکست را تجربه کنند

اگر نمی‌خواهیم فرزندانمان در انجام کاری شکست بخورند، پس نمی‌خواهیم فرزندانمان یاد بگیرند.

    به طور روزمره از بچه‌های خود کمک بخواهید

کودکان باید بدانند که شما به توانایی‌های آنها برای حل مسائل احترام می‌گذارید. «نمی‌دونم امسال کریسمس چطور از پس هزینه‌ها بربیایم. نظر تو چیه؟» هم‌اندیشی را در خانواده تمرین کنید. شما قطعاً از اینکه کودکان تا چه حد می‌توانند خلاق باشند متعجب خواهید شد.

[۱] والدین هلیکوپتری به والدینی گفته می‌شود که بیش از حد درگیر زندگی فرزندانشان هستند و اجازه انجام کاری را به آن‌ها نمی‌دهند، مخصوصاً در دوران تحصیل. واژه هلیکوپتر به دلیل اینکه والدین همانند هلیکوپتری بالای سر فرزندانشان پرواز می‌کنند و اعمال او را زیر نظر دارد، گذاشته شده است.

مراحل حل مساله

کودکی که برای حل مشکلات تلاش نمی‌کند اغلب دچار احساس درماندگی یا ناامیدی می‌شود. زمانی که دستورالعمل شفافی برای حل مشکلات در اختیارشان قرار می‌دهید به توانایی خود بیشتر ایمان می‌آورد. مراحل حل مساله عبارتند از:

    مساله را شناسایی کنید: هنگامی که کودک گرفتار به نظر می‌رسد، بیان مساله با صدای بلند کارساز است و به او کمک می‌کند تا مشکلش را بیان کند، برای مثال: «تو کسیو نداری که زنگ تفریح باهاش بازی کنی» یا «مطمئن نیستی که در کلاس فوق‌العاده ریاضی شرکت کنی»

    حداقل ۵ راه حل آسان ارائه کنید: تمام راه‌های ممکن که برای حل مساله به ذهنتان می‌رسد را یادداشت کنید. تاکید کنید که لزوماً همه راه حل‌ها ایده خوبی نیستند (حداقل در این مرحله). اگر کودک شما تلاش می‌کند تا ایده‌ای را مطرح کند، به او در ارائه‌ی راه حل کمک کنید. حتی یک جواب یا ایده‌ی دور از ذهن نیز ممکن است راه حل احتمالی باشد. نکته اصلی این است که او متوجه شود که با کمی خلاقیت می‌تواند راه حل‌های زیادی پیدا کند.

    جوانب مثبت و منفی هر راه حل را مشخص کنید: به کودک کمک کنید تا پیامدهای مثبت و منفی احتمالی برای هر راه حل را شناسایی کند.

    یک راه حل را انتخاب کنید: زمانی که کودک نتایج مثبت و منفی احتمالی را ارزیابی کرد، او را به انتخاب یک راه حل تشویق کنید.

    امتحان کنید: به او بگویید که یک راه حل را امتحان کند و ببیند چه اتفاقی می‌افتد. اگر جواب نداد، می‌تواند راه حل دیگری را که در مرحله ۲ تهیه کرده، امتحان کند.